- Tạp Chí Hợp Lưu  18939 Magnolia St. Fountain Valley, CA 92708 - USA Điện thoại: (714) 381-8780 E-mail: tapchihopluu@aol.com
Tác Giả
Tìm đọc

Đơn độc

12 Tháng Ba 201212:00 SA(Xem: 101728)

phamphuong_2-content
 Phạm Phương (Hà Nội)

 

Lạc đường là một từ rất quen thuộc. Khi còn bé thường hay đi lạc, bố mẹ bắt phải học thuộc địa chỉ nhà, họ tên đầy đủ để lỡ lạc đường còn có người dẫn về.

Khi lớn lên cũng hay đi lạc.

Nhưng chẳng biết đường về.


Một thời gian khó khăn, tớ không ngủ được. Thời gian ấy, tớ thấy mọi thứ đổ ụp xuống đầu mình và bắt đầu mất ngủ triền miên. Tớ giết đêm tối bằng cách viết. Vừa nghe rock vừa viết, viết như điên. Những khi bình tâm hơn tớ chat chít với một vài người không quen biết trên mạng.


Lên mạng.


Một thế giới mới, ảo giác thật sự và tràn ngập những bản ngã. Cần chat sex, cần tâm sự, cần người chơi game cùng, đủ loại. Ban đầu tớ hay nhảy vào những nickname có vẻ của những kẻ đang có nhu cầu tình dục ảo. Tớ thấy hiếu kì. Tớ tự hỏi không biết họ nghĩ gì? Tớ muốn biết về cái nơi mà tớ chưa bao giờ biết. Ở ngoài đời, nó khuất sau những khuôn mặt đạo đức hay ra vẻ đạo đức. Trên mạng, những nickname không hề giấu diếm ham muốn, không hề tỏ ra quan cách, chỉ muốn thỏa mãn và tất nhiên là im lặng sau khi tớ nói không có hứng thú.


Biến mất.


Rút cục phần hồn vẫn như thế, chẳng ai tránh được bụi bặm. Những gì không giả dối thường quá trần trụi, thô tục và có vẻ khó chấp nhận. Tớ thấy mâu thuẫn nhưng mặc kệ. Con người tớ lúc nào cũng đầy mâu thuẫn.


Tớ quen rồi.


Người ta thường muốn trốn tránh cô đơn bằng cách yêu nhau, trốn tránh khó khăn bằng cách yêu nhau. Và, cứ mãi trốn tránh, rồi tự thỏa mãn bằng cách thu mình lại trong vỏ kén được đặt tên là hạnh phúc. Lừa dối bản thân có phải là một kiểu lừa đảo không?

Suốt đời bị lừa cho dù rất ghét bị lừa, lại bị chính mình lừa.


Tớ gặp moonlight khi online lúc 1h sáng. Hắn nhảy vào nick tớ và rủ tớ chửi nhau. Tớ và hắn nói năng văng mạng. Hắn chửi thề như phát rồ. Mọi thứ đè nặng trong lòng tớ tuôn hết ra, tớ cũng chửi. Tớ chửi hắn như chính hắn là kẻ đã gây ra mọi chuyện cho tớ. Còn hắn, cũng chửi tớ chẳng ra gì. Tớ không quan tâm, chẳng tự ái, chẳng giữ gìn.


Rồi im lặng.


Hắn bắt đầu trầm xuống như con sóng gần tiến vào bờ. Hắn nói đủ thứ chuyện trên trời dưới đất. Tớ hỏi: ban ngày không nói được với ai à? Hắn cười. Hình emoticon hiện lên tròn trịa và ngộ nghĩnh, có cái gì đó tội nghiệp. Tớ chợt thấy thương hắn, hình như tớ cũng đang như hắn, bị dìm chết trong thế giới của mình, truy tìm yên ổn trong một thế giới tạp nham, nhớp nhúa hơn thế. Thế giới trên mạng, nhiều cô đơn, nhiều nỗi đau. Tim tớ thắt lại. Tớ biết tớ đang đau khổ, mặc dù trước đó tớ chỉ thấy khó chịu, chưa cảm thấy đau đớn như thế bao giờ.


Tớ out mà không nói pp với hắn.


Tớ quay về với câu chuyện còn dang dở của mình, tớ viết.


Tớ thấy mình điên lên khi viết. Khi ấy, hồn tớ được thỏa mãn. Có thể thực chất, tớ là một người điên.


Những lúc như thế này, tớ cần phải viết như người ta cần làm tình...


Caffe đắng ngắt đổ loang lổ ở mép bàn, không gian lạnh lùng. Lôi chai rượu vẫn để trong góc tủ lạnh ra, đưa lên dốc vào họng. Ừng ực. Như uống Coca. Vừa uống vừa khóc. Nước mắt hòa vào rượu thành một thứ mùi vị dễ chịu đến lạ. Tớ nằm sấp xuống sàn nhà. Cảm thấy rượu đang chảy trong mạch máu mình.


Nóng ran.


Hừng hực.


Tớ nghĩ về những thứ tớ cần.


Tớ cần gì?


Cần một khoảng không gian im lặng như trong chiếc hộp thời gian của Doremon. Cần kí ức của mình bị xóa đi trắng phau như một anh chàng trong bộ phim Hàn quốc nào đó mà tớ không nhớ tên. Tớ sẽ chui vào chiếc hộp đó, mãi mãi không bước ra ngoài, chẳng biết gì về những thứ bên ngoài, cũng chẳng quan tâm, bởi vì chẳng liên quan đến tớ.


Cậu đang cười phải không? Cậu sẽ hét vào mặt tớ, thực tế một chút đi nào.


Thực tế ư?


Thực tế, tớ đang say. Nằm trên nền nhà. Thẳng đơ như một xác chết, chẳng thèm nằm co. Bởi dù nằm thế nào, tớ vẫn say.


Cuộc sống .

Điên rồ, tình dục và được thỏa mãn đói khát là bản năng.

Người ta giấu diếm sự thèm khát tình dục vì đối với xã hội nó đáng chê cười. Ai cũng muốn, cũng tìm cách thỏa mãn, bằng cách nào đó, đôi khi được bao biện bằng những mỹ từ kiểu như tình yêu, hạnh phúc hay đơn giản chỉ là những thỏa thuận tiền bạc, mua bán..

Có những khái niệm thật buồn cười, rút cục cũng chỉ là nói về một thứ .

Sự điên khùng chẳng bao giờ được biểu hiện trừ trong bệnh viện tâm thần.

Chẳng ai muốn bị coi là kẻ điên!

Trên bề mặt, cuộc sống chỉ là một khu rừng. Nơi ấy,người ta kiếm ăn.

Thế thôi.


Sáng hôm sau thức dậy, tớ cảm thấy sảng khoái hơn thường ngày. Váy áo ngủ của tớ nhăn nhúm. Soi mình trong gương tớ thấy một người khác, tớ gầy và xanh xao như một quả dưa chuột trong siêu thị đã hết hạn sử dụng. Tớ lục tủ, lấy bộ quần áo đẹp nhất, đánh một ít son màu cánh sen, tô lông mày đủ để không ai nhận ra là tớ đã trang điểm, chải lại mái tóc dài và rối.


Tớ đi học.


Giảng đường đại học làm tớ càm thấy mình đi lạc, cảm giác đứng giữa phố đông người mà vẫn đơn độc. Tớ không hợp với nơi này. Tớ biết vậy, nhưng còn tấm bằng Tiến sĩ, còn danh vọng. Tóm lại tớ vẫn không đủ can đảm để bước vào cuộc đời của riêng mình.Trong đầu tớ vẫn còn những tính toán và nhiều trách nhiệm với ước mơ, kì vọng của người khác.


Thật khó hiểu khi người ta lại làm những thứ mình không muốn, khó hiểu nhưng vẫn làm theo.Vì không hiểu nên cứ nghĩ rằng nó đúng.Thậm chí, tớ đã học rất quyết liệt, rất nghiêm túc.


Tan học.


Tớ phóng xe như bay. Chiếc xe của tớ đổ kềnh khi dừng lại mua một cuốn sách… Bị hỏng nặng, cho dù đó là một chiếc xe xịn. Nó vẫn đổ khi dừng lại và vẫn bị hỏng.


Đừng bao giờ dừng lại, sẽ không đủ sức đi tiếp nữa!


Tớ sợ dừng lại một lần, cho dù tớ muốn thế vì tớ sợ mình sai lầm.


Những sai lầm thường khó cứu vãn.


Tớ nhắn tin SMS chửi moonlight là đồ quạ đen.


Rồi gọi taxi về nhà.


Chiếc xe quá khổ khó nhọc len lỏi vào con ngõ nhỏ. Ngôi nhà tớ hiện ra như một khối đen sì đáng sợ. Tớ tưởng tượng ra cảnh bị con quái vật ấy nuốt sống. Tớ sợ. Có lẽ, tớ đang bước vào thời kì bị hoang tưởng.


Anh chàng lái xe có mái tóc cắt kiểu amanteur, một bên ngắn, một bên dài hất về phía sau gáy, rất có phong cách. Tớ khen mái tóc của anh ta đẹp. Anh ta quay lại nhìn tớ với đôi mắt long lanh, vừa trong trẻo, vừa sáng . Tớ thấy lòng mình ấm lại.


Đôi khi chỉ cần một ánh mắt xa lạ như thế cũng đủ xua đi những cô độc .


Tớ chỉ đường cho anh ta đi quá một đoạn đến siêu thị sáng trưng ánh đèn. Anh ta nhìn tớ đầy ngụ ý. Có lẽ anh ta cho rằng tớ là gái ăn sương. Mặc kệ. Tớ hất mái tóc về phía sau và bước quay trở lại. Nhà tớ đã bớt đen đúa hơn. Có vẻ khi từ trên xe bước xuống dưới đất sự việc sẽ thay đổi theo chiều hướng tích cực. Tớ bước vào nhà.


Trước khi lên giường nằm, tớ đọc một bài thơ.


Một bài thơ tình.


Tình yêu?


Nhảm nhí!


Tớ uống một liều thuốc ngủ mặc dù thừa biết nó chẳng có tác dụng gì. Tớ đã bị nhờn thuốc từ lâu.


Hôm nay tớ không viết.


Tớ ngủ và thử mơ.


Tớ ngủ được thật, nhưng không mơ.


Thật là hạnh phúc.


Khi ngủ, có lẽ tớ đã mỉm cười.


****************


Cuối tuần tớ đi dã ngoại cùng lớp ở một vùng ven biển Nam Định.


Sáng sớm, ngồi trên chiếc ô tô nóng nực. Chiếc ô tô quá cũ kĩ cho những chuyến đi, như một bà già ngán ngẩm những đoạn đường xa thỉnh thoáng lại rú lên thảm thiết .Thế mà vẫn cảm thấy ban mai mát rượi ùa vào trong lòng. Những ruộng lúa lá xanh mượt mà và đã bắt đầu có bông non nhú lên. Qua một lớp cửa kính mà vẫn cảm thấy hương lúa ngọt lịm. Có một vài chiếc nón trắng thấp thoáng trong đó. Dưới chiếc nón ấy là một nụ cười hồn hậu hay một đôi mắt buồn? Cười vì cuộc sống quá đẹp mà buồn vì cuộc sống quá khổ. Những khía cạnh khác nhau được nhìn bằng những đôi mắt khác nhau. Bởi thể cuộc sống vẫn cứ tồn tại cho dù một số người khá bất mãn với nó. Những đứa trẻ vô tư mặc những bộ đồ rách rưới đi lại dưới cái nắng cháy da và mút kem ngon lành. Chúng có khuôn mặt thật đẹp: Háo hức và thõa mãn. Ít khi nhìn thấy những gương mặt như thế ở những nơi phồn hoa. Giữa những nơi ấy người ta căm ghét nhau, người ta muốn loại trừ nhau, ẩn sau những khuôn mặt cười nói là những giả tạo, những toan tính. Không có hạnh phúc dù là thứ hạnh phúc đơn giản nhất.


Cậu bạn bên cạnh đưa ngang mặt tớ chai nước. Tớ cười và nhận lấy.Trong đôi mắt cậu ấy, tớ nhìn thấy tớ, nhìn thấy tớ trong veo, ánh lên thanh sạch dưới màu đen thủy tinh.


Hôm nay là một ngày đẹp vì tớ thấy nụ cười của mọi người rất đẹp, vì tớ không quá buồn và vì tớ muốn mình hòa nhập vào cuộc sống. Lòng tớ thanh thản như thể tớ là một phần trong những gì trước mặt, ý nghĩ này không cần phải làm quen , vì nó quá tuyệt vời.


Mùi biển mặn quyện vào không khí quanh tớ. Gần đến biển, cảm xúc bao la như trời cao. Bước xuống lớp cát mềm mại gần mép nước, đi chân trần mới cảm thấy hết cái dư vị khó quên của biển. Có lúc cảm thấy mình là con cá vùng vẫy dưới lòng biển, có lúc lại cảm thấy mình là hải yến chao lượn trên bầu trời. Đứng trước biển tớ thấy cả trời và biển đều chảy hết vào hồn mình, chảy hết vào những cái bao la, tinh túy nhất. Tớ thấy tim mình trải rộng hơn. Những đợt sóng như xóa hết những ý nghĩ vu vơ, những nỗi đau và cả những nỗi buồn. Rồi tớ cảm thấy được bay. Được chinh phục những ước mơ theo đúng ý nghĩa lãng mạn của từ ước mơ. Tớ ngồi trên những lớp cát mịn cho đến khi thủy triều lên, ráng chiều ửng đỏ phía bên kia của bầu trời. Đám bạn phấn khích hết cỡ trước cảnh hoàng hôn trên biển, ngoạn mục và gợi cảm. Người đánh cá thu lưới in rõ trên bóng mặt trời. Làn nước giát vàng rực rỡ một vùng ảo mộng.


Bất chợt quay sang bên cạnh, tớ thấy đôi mắt một người phụ nữ có nước mắt, tớ nghĩ vậy nhưng im lặng. Có lẽ chị ấy cần khóc.


Đó là một người phụ nữ miền biển, cái vẻ lam lũ hằn trên đôi mắt, khóe miệng, đôi tay rắn rỏi, nước da bánh mật quyến rũ lạ lùng.


Nước mắt, chỉ là những cơn mưa của số phận.


Tớ bước về phía mấy cái trại được đám con trai dựng từ lúc chiều. Lửa chưa được đốt lên nhưng đã có những cây gỗ khô gác vào nhau. Mùi gỗ thông vừa chặt vẫn vương vấn nồng nàn. Đâu đó có tiếng cười rúc rích của đám con gái đang trò chuyện. Chân tớ đi lún vào cát. Tớ xách đôi giày và đi xa hơn về phía đồi thông. Những cây thông khẳng khiu, trườn mình trong gió và trăng. Có lẽ là rất đẹp những vẫn gợn một chút ma quái. Tớ không thích những cảm xúc lừa mị. Tớ thích sự bình yên.


Nhắn tin cho moonlight.


Em nghĩ con điên trong em đã ngủ rồi.


Cứ im lặng như thế để nghe những điều quanh mình thầm thì. Như được nghe một chàng trai nói rằng: Anh yêu em.


Có bóng dáng thấp thoáng sau tảng đá, tớ hơi giật mình nhưng cuối cùng cũng trấn tĩnh lại. Khi nghe những tiếng nói khẽ khàng, tiếng thở dồn dập, tớ biết họ đang làm gì. Tớ đứng dậy định bước đi. Nhưng khựng lại khi nghe thấy tiếng người đàn bà đứng khóc lúc hoàng hôn.


Thứ tình cảm trần trụi, thứ tình cảm xác thịt mua bán này lại nảy sinh từ những giọt nước mắt làm tớ quên đi nỗi cô độc trong lòng. Chẳng lẽ cuộc sống dễ lừa dối cảm xúc của tớ thế sao. Nó đang cười cợt tớ. Ồ, rút cục tớ chỉ là một sinh linh dễ điều khiển. Đừng cố gắng thoát khỏi, đừng cố gắng vùng vẫy, bởi vì vô ích, bởi vì nực cười, bởi vì tớ chỉ là con khỉ nhỏ trong bàn tay của đức Phật Như Lai. Tớ chỉ là một con người, bình thường. Đừng bao giờ nghĩ rằng mình khác người khác bởi vì như thế là đang lừa dối bản thân. Cuộc sống đã sắp xếp cho tớ. Nếu nói là số phận có lẽ hơi thiên cưỡng nhưng nếu muốn chạy trốn khỏi mình thì càng buồn cười hơn.


Bởi vì, tớ là một con người!


Hiển nhiên là như thế.


Tớ cảm thấy có người đứng cạnh tớ, mùi dầu gội đầu đàn ông thoảng vào mũi tớ. Tớ vốn vẫn không thể chịu được thứ mùi này. Tớ im lặng và cũng không ngẩng mặt lên nhìn xem người đó là ai. Tớ bước tới, nhưng cánh tay người ấy đặt lên vai tớ khá nặng nề.Tớ ngẩng mặt lên thách thức. Nhìn vào đôi mắt thủy tinh đen, đen hơn dưới ánh trăng và đêm tối, lòng tớ dịu lại.


Cậu muốn gì?


Tớ muốn cậu đi dạo với tớ một chút. Được chứ?


Đi cùng cậu ấy trên cát. Cát mềm như bông, ẩm ướt sương đêm , thấm vào chân trần. Cậu ấy không cố gắng nói nhiều để tớ vui như những người đàn ông khác nhưng đi bên cậu ấy tớ cảm thấy lòng mình nhẹ hơn. Chỉ im lặng thôi cũng đủ để tớ biết và cảm nhận thấy những cảm xúc đang có trong lòng cậu ấy.


Cứ đi như thế, mặc kệ lửa trại đã được đốt lên, mặc kệ những tiếng reo hò, cười nói. Tớ và cậu ấy như hai con người đứng trên hoang đảo. Trong lòng mỗi người cũng là những hòn đảo hoang vắng. Trong cuộc đời người ta luôn cô đơn như thế. Giữa một xã hội lúc nào cũng cố gắng bò lên những bậc thang tiến hóa thì vẫn có những hoang đảo không bao giờ được khám phá, mãi mãi cô độc.


Tớ nhớ đến Trăm năm cô đơn của Macquez và ước gì được như cô gái hóa thành bướm bay đi giữa một buổi chiều cô tịch. Nếu được như thế thì chắc thế giới không còn thực tế mà đầy những mơ mộng, thậm chí có thể là hoang tưởng và cuộc đời chỉ là trò đùa.


Tớ sẽ tìm cậu,khi chúng ta không còn gần nhau như thế này.


Cậu ấy nói nhưng không nhìn thẳng vào tớ.


Tớ im lặng .


Cậu sẽ không bao giờ tìm thấy tớ đâu.

Vì chính tớ cũng không bao giờ tìm thấy bản thân mình.


PHẠM PHƯƠNG

 

Gửi ý kiến của bạn
Tên của bạn
Email của bạn
19 Tháng Giêng 201112:00 SA(Xem: 89573)
...Chết tuy biết vì sao mình chết, do đâu mình chết mà không làm gì được. Chết một lần dưới làn đạn Tây dương. Chết thêm một lần về tinh thần bởi lòng trung bị khủng hoảng, bị phản bội, ấy là thời đại của những con người như Hoàng Diệu, ấy là những anh hùng cứu nước như Hoàng Diệu...
15 Tháng Giêng 201112:00 SA(Xem: 75349)
Hợp Lưu 112 Xuân Tân Mão 2011 , đến với bạn đọc và văn hữu khắp nơi trong tiết trời lạnh hơn mọi năm. Một năm đã trôi qua với bao biến động trên thế giới ngày nay, và cũng là một năm có nhiều đổi thay nơi quê nhà. Dù đang ở nơi nào, tâm hồn người Việt vẫn luôn hướng về; mong mỏi đổi mới, cải thiện cho một xã hội tốt đẹp hơn. Mùa Xuân là biểu hiệu của khởi đầu và hy vọng, cũng là dịp cho chúng ta suy gẫm và nhìn lại một năm đã qua.
15 Tháng Giêng 201112:00 SA(Xem: 103366)
...Tôi đến Trường Chu Văn An trên đường Thụy Khuê, vào phía sau sân trường tìm bãi cỏ nhìn qua Hồ Tây để nhớ đến nụ hôn đầu tiên Kiên bỡ ngỡ đặt lên môi Phương trong Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh. Bãi cỏ xanh mướt ngập đầu lưu giữ tình yêu đầu tiên của Kiên không còn nữa. Nếu giờ đây, Phương cũng đã đi nước ngoài và lấy chồng ngoại quốc, nụ hôn của Kiên trao cho Phương, chính tôi nhận và giữ hộ...
15 Tháng Giêng 201112:00 SA(Xem: 86814)
Larsson lìa đời trước khi đứa con tinh thần, bộ tiểu thuyết thuộc loại trinh thám, Millennium Trilogy, gồm ba cuốn, mà ông đã viết vào mỗi tối như một trò giải trí cho thần kinh bớt căng thẳng, ra đời sáu tháng sau khi ông ký giao kèo với một nhà xuất bản Thụy Điển, Norstedts Förlag, nhà xuất bản thứ hai Larsson liên lạc và ký giao kèo, sau khi gửi cho một nhà xuất bản thứ nhất tới hai lần mà gói sách không hề được mở ra.
15 Tháng Giêng 201112:00 SA(Xem: 92308)
Gần hai chục năm sau biến cố 30 tháng Tư 1975, chúng tôi có cái hân hạnh được Công đoàn bảo hiểm Pháp ( Fédération Française des Sociétés d’Assurance ), qua thỏa ước với Bộ Tài chánh CHXHCNVN, gởi về nước cùng với một số nhà giáo Pháp giảng dạy bộ môn Bảo hiểm còn mới này trong trường Đại học Tài chính và Kế toán Hà nội - nay trường đã lột xác trở thành Học viện Tài chính.
14 Tháng Giêng 201112:00 SA(Xem: 108923)
Về đi thôi nhật ký ngày chân đất Gốc đa già bà kể lá bùa yêu Em ôm giấc thị thành nửa mùa cổ tích Hỏi gió trời sao giấu lá bùa yêu 
04 Tháng Giêng 201112:00 SA(Xem: 84028)
Phụ Chú: 1. Thuật ngữ Việt Nam hoá [Vietnamization] được dùng để mô tả những diễn biến thu nhập và thực thi những biến đổi xã hội, kinh tế, văn hoá và chính trị do chế độ bảo hộ Pháp cưỡng bách áp đặt từ 1861 tới 1945, sau khi chế độ thực dân Pháp bị soi mòn dần từ năm 1940-1941 rồi cuối cùng bị xóa bỏ từ tháng 3/1945. Dù trong Anh ngữ, từ này còn một hàm ý khác — như chính sách Việt nam hóa cuộc chiến tranh Việt Nam của Liên bang Mỹ (1964-1973) — chúng tôi nghĩ thuật ngữ Việt Nam hoá chính xác hơn Việt hóa [Vietism hay Vietnamism].
04 Tháng Giêng 201112:00 SA(Xem: 83090)
III. ĐOẠN KẾT KHỦNG HOẢNG Trong tháng 8, Việt Nam trải qua một giai đoạn đầy biến động, trên bối cảnh chính trị quốc tế. Một mặt, phe Đồng Minh bắt đầu thực thi các kế hoạch hậu chiến đối với Việt Nam, từ giải giới quân Nhật tới chia chác vùng ảnh hưởng; mặt khác, ngay tại Đông Dương, người Nhật bị tê liệt không những chỉ vì lệnh đầu hàng đột ngột vô điều kiện mà còn vì viễn ảnh bị Đồng Minh trừng phạt. Với người Việt, các quan tướng Nhật bị phân chia theo yếu tố tâm lý và ý thức hệ.
04 Tháng Giêng 201112:00 SA(Xem: 75422)
II. CHÍNH PHỦ TRẦN TRỌNG KIM (17/4 - 25/8/1945) Mặc dù chính phủ Trần Trọng Kim chỉ là một thứ “tai nạn lịch sử,” được khai sinh do nhu cầu quân sự của Nhật, chính phủ được Nhật bảo trợ này soi sáng mặt trái của đồng tiền cách mạng 1945 tại Việt Nam, mà cho tới năm 2010 còn bị che phủ bởi đủ loại tài liệu tuyên truyền.
04 Tháng Giêng 201112:00 SA(Xem: 80376)
(*).LTG: Bài này rút ra từ Phần II, “The End of An Era” [Đoạn Kết của Một Thời Đại], của Luận án Tiến sĩ [Ph.D.] sử học “Political and Social Change in Viet Nam between 1940 and 1946” đệ trình tại Đại học Wisconsin-Madison vào tháng 12/1984, dưới sự hướng dẫn của cố Giảng sư John R. W. Smail; và đã in trên Journal of Asian Studies [Tạp chí Nghiên Cứu Á Châu] vào tháng 2/1986, XLV: 2, pp. 293-328, với cùng tựa “The Other Side of the 1945 Vietnamese Revolution: The Empire of Viet-Nam (March-August 1945).” Phần tư thế kỷ sau, nhân dịp sinh nhật thứ 68, và kỷ niệm 65 năm cách mạng 1945, hiệu đính lại lần chót hầu phổ biến rộng rãi hơn trong giới người trẻ Việt muốn đi tìm sự thực lịch sử.