Lục Bát Hai Trong Một Tại Sao Không?

Hôm nay các nhà thơ Việt Nam có thể không còn hào hứng nữa với lục bát khi cầm bút, vì nhiều lẽ khác nhau. Tôi có người bạn hiểu rõ điều ấy nhưng vẫn làm, đơn giản vì anh này không là thi sĩ, mà chỉ là một người "làm văn thể". Loại lục bát anh quan tâm không phải loại mọi người từng biết: Trước anh ta không ai làm nó - lục bát 2-trong-1, một loại lục bát thuận nghịch độc, cho phép đọc hai chiều xuôi, ngược. Thí dụ cặp câu sau:

cũng có thể đọc là:

Ý tưởng về thơ thuận nghịch độc không phải điều mới mẻ. Bất kỳ ai đã qua những giờ học Văn Thể (Cổ Văn) lớp 8 (miền Nam trước 75) cũng biết những bài Đường luật thất ngôn bát cú thuận nghịch độc của một vài thi nhân thời xa xưa. Ngoài ra, người ta có thể tìm thấy một bài rất hay của Phạm Thái trong tiểu thuyết Tiêu Sơn Tráng Sĩ - Khái Hưng. Tạp chí Văn (SG trước 75), số tưởng niệm Hàn Mặc Tử, cũng có một bài do nhà thơ này làm, rất đặc biệt, ở chỗ có thể đọc 6 cách: đọc xuôi/ đọc ngược/ bỏ 2 chữ đầu đọc xuôi/ bỏ 2 chữ đầu đọc ngược/ bỏ 2 chữ cuối đọc xuôi/ bỏ 2 chữ cuối đọc ngược.

Anh bạn tôi thoạt cũng làm 1, 2 bài thất ngôn bát cú kiểu 6-trong-1 như vậy, nhưng không gửi báo, vì thấy nó đã cổ lỗ sĩ; chỉ về sau, anh mới nảy ý định đem trò này thí nghiệm lên lục bát. Dù sao, anh ta sẽ không gọi nó là thơ, bởi đã hẳn không thể xem ấy là nghệ thuật; chẳng qua chỉ là kỹ thuật, hay xảo thuật - một trò chơi, không hơn. Trước đây lâu rồi anh gửi tôi 2 bài:

Bài 1: (đọc xuôi)

CANH TÀN

(đọc ngược bài trên, từ phải sang)

TÀN CANH

Bài 2: (đọc xuôi)

EM ĐI

đầy năm tháng phủ rêu rồi

mây ngàn chìm khuất với tôi theo về

quên đường đá sỏi em đi

quen gót thầm thì cỏ lá mù sương

tìm ngơ ngẩn bước thu vàng

(đọc ngược bài trên, từ phải sang, từ dưới lên)

ĐI EM

Gần đây lại gửi 3 bài khác, trong đó có bài sửa lại từ 1 bài cũ:

Bài 1: (đọc xuôi)

HẾT BIẾT

(đọc ngược bài trên, từ phải sang)

BIẾT HẾT

Bài 2: (đọc xuôi)

CANH TÀN

(đọc ngược bài trên, từ phải sang)

TÀN CANH

Bài 3: (đọc xuôi)

BIẾT RĂNG

(đọc ngược bài trên, từ phải sang, từ dưới lên)

RĂNG BIẾT

Hiển nhiên, ngôn ngữ anh bạn tôi khi sặc mùi cải lương, khi sặc mùi ba trợn, nhưng chúng ta chẳng nên mong anh này làm khá hơn: Khả năng của anh chỉ đến thế. Cũng đúng như anh ta thừa nhận, đấy không phải thơ, mà chỉ là những thí dụ minh hoạ một trò chơi văn thể. Tuy vậy nó cũng đáng tò mò: Có lẽ chỉ tiếng Việt, với tật lỏng lẻo cố hữu ở các mối nối từ cũng như câu, mới cung cấp khả năng này, mà phần lớn chúng ta thường chỉ phàn nàn rồi bỏ qua, chẳng màng tận dụng.