LỊCH SỬ CỦA NHIẾP ẢNH ĐỒNG TÍNH

Trịnh Thanh Thủy

LỊCH SỬ CỦA NHIẾP ẢNH ĐỒNG TÍNH.

Viện Bảo Tàng The Getty toạ lạc tại thành phố Los Angeles, CA, USA.  đã tổ chức một buổi triển lãm hy hữu kéo dài từ tháng 6 đến 28 tháng 9 năm nay, 2025.

Buổi triển lãm có tên là "Queer Lens" tập trung vào chủ đề Lịch Sử Nhiếp Ảnh của Người Đồng Tính là một cuộc trưng bày thật đặc biệt và vĩ đại của Viện Bảo Tàng to lớn và nổi tiếng ở Nam California, Hoa Kỳ này. Hơn 270 bức ảnh thể hiện những biểu hiện về giới tính và tình dục qua hai thế kỷ đã xuất hiện như một khiêu khích mà chỉ Viện Getty mới đủ can đảm để dàn dựng. Phải mất gần 6 năm để chuẩn bị, sưu tầm, cùng  những cố gắng và nỗ lực của nhiều người, buổi triển lãm mới được ra đời.

Getty có lẽ là bảo tàng nghệ thuật lớn duy nhất ở Mỹ có thể mở một triển lãm như "Queer Lens". Những bảo tàng khác thì không dám. Một số tổ chức nhỏ hơn thì có, như ở Chicago. Bảo tàng Getty có uy tín và nguồn lực tài chính khổng lồ để phớt lờ những cuộc tấn công chính trị nhắm vào người đồng tính và cả nghệ thuật.

Các tác phẩm của những nhiếp ảnh gia nổi tiếng như Berenice Abbott, Robert Mapplethorpe, Man Ray và Edmund Teske được trưng bày cùng với hơn chục người vô danh. Khái niệm dị tính và đồng tính ra đời vào năm 1869, chỉ một thế hệ ngắn sau khi máy ảnh được phát minh vào năm 1839. Đây là một cuộc khảo sát rộng lớn về hơn 270 tác phẩm từ hai thế kỷ qua. Chủ đích để xem xét cách máy ảnh đã biến đổi cách thể hiện của giới tính và tình dục.

Hai bức ảnh được phóng lớn làm chủ đề cho cuộc triển lãm đã đập thẳng vào mắt người xem.

Pic 1."Double the love"

Bức đầu là tấm chụp bích chương với những hàng chữ "Double the love", "Queer Lens" và "$ 3 Bill" cùng tấm hình chụp đen trắng ở giữa. Bức ảnh được chụp nhanh trong buồng chụp ảnh tự động, ghi hình một cặp nam thanh niên khoảng 20 tuổi đang hôn nhau. Hình đã được nghệ sĩ người Mỹ gốc Canada Joseph John Bertrund Belanger dùng để tưởng niệm vào khoảng năm 1953. Miệng họ áp chặt vào nhau, người này nhìn người kia với ánh mắt nặng trĩu, mắt nhắm nghiền nhưng bàn tay mở giơ lên, những ngón tay lướt qua cổ người yêu. Khung cảnh chật hẹp trong không gian riêng tư khép kín của buồng chụp ảnh tự động càng làm nổi bật hình ảnh thân mật nồng nàn. Tuy nhiên, hãy tưởng tượng nếu họ bước ra khỏi bức màn và vào Công viên Giải trí Playland của Vancouver, nơi bức ảnh được chụp, để cùng trao nhau một nụ hôn. Họ có thể phải đối mặt với nguy cơ bị bắt giữ và bỏ tù vì tội "thiếu đứng đắn nghiêm trọng" theo luật hình sự chống người đồng tính của nước này. (Luật này mãi đến năm 1969 mới được bãi bỏ.)

Belanger là một cựu chiến binh Thế chiến II, người đã chiến đấu với lòng dũng cảm phi thường chống lại chế độ phát xít Đức đang hoành hành khắp châu Âu - một chế độ đã mở đầu thời kỳ khủng bố bằng vụ đốt cháy thư viện của một người đồng tính trên quảng trường công cộng Berlin năm 1933. Năm 1944, người bạn phi công mà Belanger có mối tình riêng thời chiến đã hy sinh trong lúc chiến đấu.


Pic 2. “Queer Lens” 

Tấm thứ hai là Biển Quảng Cáo “Queer Lens” có bức ảnh của Frederick Spalding chụp Fanny và Stella, hay còn gọi là Thomas Ernest Boulton và Frederick William Park. Fanny và Stella, hai cô gái trung lưu xinh đẹp trong những chiếc váy xòe bồng bềnh, trao nhau cái ôm ấm áp. Cặp này, hay còn được gọi là Thomas Ernest Boulton và Frederick William Park, đã xuất hiện trên sân khấu London. Bức ảnh có niên đại khoảng năm 1870.

Ngày nay, khi những Drag Queen(xem ghi chú bên dưới)và người chuyển giới, đặc biệt là phụ nữ, là mục tiêu vô tội của những cuộc tấn công cuồng loạn của phe Bảo Thủ vì được xem như một hiện tượng tự do mới, thì một bức ảnh 155 năm tuổi này mang đến một cái nhìn dí dỏm và cay độc về sự ngoan cố của lòng căm thù phi lý chống lại người đồng tính.

Giám tuyển của Getty, Paul Martineau, đã sắp xếp “Queer Lens” thành chín phần theo trình tự thời gian. (Danh mục của ông, được biên soạn cùng với nhà sử học Ryan Linkof, rất hay.) Mỗi ​​phần đều gắn liền với các điều kiện xã hội xung quanh cuộc sống LGBTQ+, chủ yếu ở Hoa Kỳ và Châu Âu.

LGBTQ+ là một thuật ngữ chung dành cho những người có xu hướng tính dục hoặc bản dạng giới khác với chuẩn mực dị tính bao gồm đồng tính nữ, đồng tính nam, song tính, chuyển giới, và những người đang phân vân. Từ viết tắt này cũng bao gồm dấu "cộng" để biểu thị các bản dạng khác, chẳng hạn như Liên giới tính (biến thể hình thái) và Vô tính (không có ham muốn tình dục), cùng với toàn tính, phi nhị phân và các bản dạng khác không được nêu rõ trong các chữ cái.

Một vài Lịch Sử Gia đã nhắc đến từ "Bạn của Dorothy" là một ám hiệu trong cộng đồng LGBTQ+, đặc biệt là giữa những người đàn ông đồng tính. Nó được sử dụng để nhận diện và kết nối một cách kín đáo, đặc biệt là trong thời kỳ đồng tính luyến ái bị coi là bất hợp pháp và sự thù địch xã hội lên cao. Cụm từ này được cho là bắt nguồn từ bộ phim "The Wizard of Oz" và ngôi sao của phim, Judy Garland, một biểu tượng đồng tính. Việc hỏi "Bạn có phải là bạn của Dorothy không?" hoặc nói rằng bạn là bạn của Dorothy là một cách để thể hiện xu hướng tính dục của một người mà không cần tiết lộ trực tiếp, từ đó tạo ra một không gian an toàn cho giao tiếp và đoàn kết.

Nhất là trong giới nghệ sĩ đồng tính. Những bức ảnh chụp chân dung các nghệ sĩ giải trí trong các trang phục nam vào vai nữ, giả gái duyên dáng, thùy mị, hay lộng lẫy đầy nữ tính đã phô bày dấu vết của nữ tính ẩn tàng.

Pic 3."Two Men Entwined"

Bức ảnh "Two Men Entwined" chụp khoảng năm 1900 của George Abner Bacon. Miêu tả hai người đàn ông mặc âu phục đan vào nhau, người này ngồi lên người kia tay trong tay, nhìn rất thân mật, hạnh phúc.

Nghệ thuật và khoa học là những công cụ phân tích trong một số bức ảnh, đặc biệt là ảnh khỏa thân. Buổi triển lãm này có khá nhiều ảnh khoả thân, phần lớn là ảnh nam.

Pic 4. "Two Male Nudes"

Bức hình của Demarteau chụp bức vẽ "Two Male Nudes" của Carle Van Loo (1722-1776) vẽ bằng chì sáp đỏ, mô tả hai người nam khoả thân. Một đang nắm hai sợi giây thừng như đang níu kéo cái gì đó trong cơn tuyệt vọng, đau khổ cùng cực. Người nam còn lại đâu lưng buồn bã nhìn xuống một mặt đất tối, trong một khoảng không gian sẫm màu. Tấm ảnh mang lại cho người xem một cảm xúc sâu xa. Dường như hai người nam này đang rơi xuống một đáy vực thẳm không ai cứu vớt, mà hai sợi dây như một nắm giữ vô hình của sự tưởng tượng.

Pic 5."Diesel Jeans, Victory Day, 1945"

Bức "Diesel Jeans, Victory Days, 1945" do David LaChapelle chụp năm 1994. LaChapelle đã dàn dựng để chụp bức này vào ngày lễ kỷ niệm thứ 50 của Hoa Kỳ chiến thắng Nhật Bản năm 1945. Hình miêu tả quang cảnh những người lính hải quân Hoa Kỳ đang tưng bừng ăn mừng thắng trận.  Trong một góc nhỏ chẳng ai để ý, hai người lính ôm hôn nhau thắm thiết, một người tay đeo chiếc nhẫn đính hôn còn tay kia cầm một bó hoa của người yêu tặng.

Pic 6. Yantra #56

Pic 7. Yantra #22

Hình khoả thân của người đồng tính nữ thì ít hơn. Nhiếp ảnh gia Tea Corinne người Mỹ(1943-2006) đã có mặt với 2 tấm trong 4 bộ ảnh Silver Prints từ Bộ hình "Yantras of Womanlove"Diagrams of Energy" của bà. Yantra #56 và Yantra#22.

Hai tấm ảnh phụ nữ đồng tính khoả thân đầy nghệ thuật của bà miêu tả họ đang làm tình qua hình ảnh một tấm kính vạn hoa kỳ ảo. Để bảo vệ sự riêng tư của người mẫu, bà kết hợp nhiều kỹ thuật khác nhau, kể cả năng lượng hoá mặt trời, nhân lên sự phơi sáng và dùng kỹ thuật in tổng hợp để làm mờ đi sự nhận dạng tung tích họ.

Biến cố của siêu vi khuẩn gây ra bệnh AIDS, của những người nam đồng tính cũng được Getty nhắc đến. Vi khuẩn HIV này gây ra sự suy giảm miễn dịch ở người được cho là có nguồn gốc từ Trung Phi và lây lan sang Hoa Kỳ vào những năm 1970. Những ca AIDS đầu tiên được báo cáo vào năm 1981 tại Los Angeles, California, ở những người nam đồng tính. Dịch bệnh nhanh chóng lan rộng trên toàn thế giới, ảnh hưởng đến hàng triệu người. Những người đàn ông đồng tính, người tiêm chích ma túy và người da màu là những đối tượng đặc biệt bị nhắm đến. Sự kỳ thị này khiến người ta khó tiếp cận điều trị và hỗ trợ. Bị tấn công và đuổi khỏi chỗ ở, những người mắc bệnh từ chối điều trị. Năm 1992, HIV/AID là nguyên nhân số 1 gây ra cái chết của đàn ông ở Mỹ trong khoảng tuổi từ 25 tới 44. Bốn năm sau, nhờ sự phát triển của ngành y tế và thuốc men chữa trị được công nhận cuộc sống của người mắc bệnh được kéo dài. Sự nghiên cứu chữa trị vẫn còn đang tiếp tục.

Trịnh Thanh Thủy

*Drag queen là một người, thường là nam giới, sử dụng trang phục và trang điểm drag để bắt chước và thường phóng đại các đặc điểm giới tính và vai trò giới tính của phụ nữ nhằm mục đích giải trí. Trong lịch sử, drag queen thường là nam giới đồng tính, và là một phần của văn hóa đồng tính.

** Trích dẫn một số chi tiết từ bài viết của Christopher Knight của Los Angeles Times.

Foote notes

Pic 1. Bích chương Triển Lãm

Pic 2. Bức hình "Queer Lens"

Pic 3. Bức "Two Men Entwined"

Pic 4. Bức "Two Male Nudes"

Pic 5. Bức "Diesel Jeans, Victory Day, 1945"

Pic 6. Bức Yantra #56

Pic 7. Bức Yantra #22