- Tạp Chí Hợp Lưu  18939 Magnolia St. Fountain Valley, CA 92708 - USA Điện thoại: (714) 381-8780 E-mail: tapchihopluu@aol.com
Tác Giả
Tìm đọc

ĐỌC LẠI ĐÔI BẠN CỦA NHẤT LINH

07 Tháng Mười Một 20198:36 CH(Xem: 19322)

 

 DOI BAN - nhatlinh- NgCongKhanh 

   

 

Trong thời niên thiếu, anh cũng như một số bạn đều mê đọc tiểu thuyết, đọc thơ của các văn thi sĩ tiền chiến. Trong các nhóm nhà văn đó thì nhóm Tự Lực Văn Đoàn đã ảnh hưởng đến anh nhiều nhất. Văn của họ nhẹ nhàng, trong sáng, với những truyện tình lãng mạn lồng trong khung cảnh quê hương đơn sơ và lúc nào cũng man mác tình yêu.  Truyện của họ, không lúc nào thiếu trong tủ sách gia đình của anh. Trong nhóm đó, Nhất Linh được anh coi như một mẫu người lý tưởng, một nhà văn, một chiến sĩ cách mạng. Nhiều nhân vật trong truyện đã in sâu vào ký ức anh.  Họ không những đã trở thành một phần đời sống của anh mà đôi khi lại là những giấc mộng không thành. Trong những năm cuối cuộc đời, ông xa lánh cảnh trần tục, như một tiên ông quy ẩn bên dòng suối Đa Mê của rừng lan Đà Lạt.

 

Anh thích đọc truyện của Nhất Linh, vì theo nhà văn Nguyễn Đạt Thịnh, trong cuốn “Chân Dung Nhất Linh”, ông thường nói tới "Những con người bị dìm sâu xuống, muốn vươn lên, và những khúc mắc của tâm hồn mỗi con người". Nhất là quyển "Đôi Bạn", anh đã đọc đi, đọc lại nhiều lần, có hình ảnh Dũng và Loan trong đó. Họ cùng hiểu nhau, cùng yêu nhau, tình yêu của họ lúc xa, lúc gần dù cho tới một buổi chiều cuối cùng chia tay trên đồi cỏ may, hai người vẫn thấy tình yêu của họ sao mà nghiêm trọng đến nổi không ai dám nói cho nhau biết. Dù Dũng biết rằng đây có thể là lần cuối, chàng có thể ngồi cạnh Loan bên bờ giếng khơi, có thể ngửi được mùi quê hương nồng ấm trong cơn gió đưa thoảng lên từ dưới cánh đồng lúa chín xa, có thể nhìn thấy những con châu chấu xanh, những con cào cào cánh xanh đỏ của thời thơ ấu bay qua trước mặt rồi lẫn vào đám cỏ xanh. Ngay cả đến Loan, nàng cũng biết rằng sắp phải xa Dũng, dù biết rằng Dũng ra đi chắc gì đã thoát được như một số bạn của chàng. Dù biết rằng, chắc gì đã có ngày gặp nhau, và ngày mai thì Dũng đã ở một nơi nào đó mà nàng chỉ có thể tưởng tượng nghe tiếng vó ngựa mơ hồ và hình ảnh Dũng bạt vào cảnh núi rừng biên giới mịt mù xa xăm...

 

Anh nhớ lại một buổi sáng, tuần trước. Anh lái xe thẳng đến một quán cà phê ở phố chợ, tìm một chổ sát khung cửa, ngồi nhìn xuống cả một vũng biển bao la. Sáng sớm quán còn vắng người. Trong cái yên lặng của mặt biển mùa thu, anh nhấm một chút cà phê và giở đoạn cuối cuốn truyện ra đọc. Anh có thói quen khi đọc những cuốn mà anh thích, anh thường đọc từng chữ và từ từ để từng ý thấm vào hồn. Trong tất cả những truyện thời đó, "Đôi Bạn" đã cho anh thấy một cái gì khác biệt hơn các tiểu thuyết thường tình. Có lẻ là một cái gì rất mơ hồ về sự áp bức và cách mạng, về sự ra đi và hành động.

Anh đọc hết trang cuối, từ từ gấp sách lại. Đầu óc anh vẫn còn theo dõi hình ảnh của Dũng và Trúc đang ngồi trong một bản thổ heo hút chờ người đến đón để hôm sau cùng vượt biên giới Hoa Việt trốn sang Tàu.

 

Anh nhìn ra ngoài trời, màn sương lạnh vẫn chưa tan trên vùng biển, rặng núi xám phía xa vẫn còn mờ ảo và chiếc phà đưa người sang đảo chỉ còn là một cái bóng nhỏ mờ lẫn trong sương . Anh nhớ đến nổi vui vô vọng của Dũng trước giờ lao vào cuộc đời gió bụi. "Có lẻ Dũng nghỉ đến cái vui sướng một ngày kia, một ngày xa xôi lắm và không chắc có còn không, lại gặp được Loan, người của quê hương cũ, người của tuổi thơ mà chàng biết không bao giờ có thể quên". Anh nghĩ đến những người thanh niên yêu nước như Dũng, như các bạn Dũng hồi đó đã phải ẩn nấp tìm đường ra hải ngoại hoạt động để mong có một ngày về lật đổ được ách gông cùm của thực dân Pháp và phong kiến. Đã bao nhiêu người đã bị bắt lại trên chặng đường biên giới đó và chắc gì Dũng đã dễ dàng thoát được...

 

Anh lại nhớ đến bộ truyện dài cuối cùng của ông "Dòng Sông Thanh Thủy", có "Ba Người Bộ Hành", có "Chi Bộ Hai Người" và có tấm lòng "Vọng Quốc" mà Nhất Linh đã viết 24 năm sau quyễn "Đôi Bạn". Ông viết về những cảnh tàn sát lẫn nhau giữa Việt Minh và Việt Quốc, họ cùng làm cách mạng lưu vong trên đất Tầu.  Có bao nhiêu chiến sỉ hải ngoại ao ước như lời Thanh nói với Ngọc: "Chúng mình về biên giới. Anh ạ, xa nước bao lâu tôi chỉ mơ ước về được tới biên giới. Nếu về nước nguy hiểm thì tôi chỉ cốt đưa bàn chân sang bên kia mốc, hoặc cúi xuống lấy tay sờ bãi cỏ của nước nhà. Chắc là bãi cỏ nước nhà sờ vào mát tay lắm và mát cả hồn nữa..."

 

Đã có bao nhiêu thanh niên đã trở về được qua cái lằn ranh đó, đến với quê hương yêu dấu mà họ đã vượt qua những năm xa trước. Hay trải qua bao nhiêu năm, nằm phục tại đất Tàu, những người thanh niên "Việt Quốc", "Việt Cách" đó trên đường về đã bị người anh em thù nghịch "Việt Minh" sát hại không nương tay. Cũng như Ngọc và Thanh đã bị họ bắn gục bên dòng sông Thanh Thủy, vùng Ma-li-pố bên Tàu, khi về tới sát quê hương. Cuộc tương tàn đó vẫn tiếp diễn không biết ngày nào mới chấm dứt.

Anh nhớ đến những người đã trở về được, trong đó có người cậu của anh, Ngô Kim Cương, một đảng viên Việt Nam Quốc Dân Đảng. Tưởng rằng ách thực dân sụp đổ, sẽ có ngày thênh thang ra sức tô điểm sơn hà. Nhưng họ đã bị gạt ra ngoài, bắt bớ, cô lập, thủ tiêu và sau bị dồn về cố thủ tại Yên Bái. Cuối cùng họ bị vây hãm, bị sát hại tan hoang, tại chính cái chiến khu mà mấy chục năm trước, những chiến sĩ đàn anh đã khởi nghĩa lần đầu chống Pháp. Cũng chính tại nơi đó, những đàn anh của họ đã hô lên một lần cuối "Việt Nam Vạn Tuế" trước khi hồn họ, thân thể họ, vĩnh viễn hòa lẫn vào khí thiêng của sông núi.

 

Thương nhất là những người mẹ già như bà ngoại của anh, bà mong nhớ người con trai duy nhất từng ngày , từ khi con lẩn lút ra đi, đến lúc vừa được tin con trở về, thì lại có tin con bị bắt trong ngày Tổng Khởi Nghĩa Tháng Tám của Việt Minh. Anh nhớ đến bà ngoại anh, sau ngày Yên Bái thất thủ lần cuối, vẫn hy vọng con mình còn sống. Suốt mấy chục năm sau, mỗi lần gặp được các người bạn của con, đều đưa ra tấm hình cậu Cương hồi còn đi học trường Bưởi chụp chung với cả lớp để họ nhận diện. Họ đều chỉ đúng, nhưng sống chết thì họ không thể biết. Nếu cậu không bị sát hại trong chiến khu, thì cũng khó thoát khỏi cái màn lưới bao la hiểm nghèo của rừng núi Bắc Việt, và nếu có thoát được cùng với một số anh em thì chắc chỉ còn cách trốn lại sang Tàu. Không hiểu sao, chính anh cũng tin tưởng cậu anh vẫn còn sống. Ngay cả đến khi đã trưởng thành, đôi lần có dịp đi công cán tại Đài Bắc, anh đều cố dò hỏi, tìm đến những người "Việt Quốc "cuối cùng . Họ cũng đều trả lời như trên.  Anh nhìn những người chiến sĩ già đó; họ lặng lẽ, âm thầm sống một cuộc đời lưu vong. Tự nhiên anh nhớ lại nỗi vui được trở về của họ ngày trước, chắc cũng chẳng khác gì nổi vui của Dũng trước giờ ra đi, lao vào cách mạng: "Một ngày kia, một ngày xa xôi lắm và không chắc có còn không, lại gặp được Loan, người của quê hương cũ, người của tuổi thơ mà chàng biết không bao giờ có thể quên", thì ngày đó chắc chẳng bao giờ còn nữa...

 

Cho dù cậu anh có còn sống, như một số người khác, trong cái tuổi già thấm mệt, chắc thế nào cũng có lúc nhìn lại quãng đời của mình, quãng đời của các đồng chí mình trong cuộc tương tàn Quốc Cộng. Họ chắc cũng chẳng khỏi ngậm ngùi vì những thất bại chua cay: 1945, mất dịp cầm quyền. 1954, mất nửa đất nước. 1975, lại thấy những người em của mình, những người con của mình đã làm mất nửa phần đất cuối cùng, lại bắt đầu một cuộc ra đi vượt biên khác, không biết đến ngày nào mới có dịp trở về...         

Anh có dịp đọc được nhiều bản phản tỉnh của người quốc gia phân tích những thất bại, không phải chỉ thất bại với những kẻ thù nghịch mà thất bại ngay chính cả với những người anh em cùng chiến tuyến.

 

Trong cuốn "Chân Dung Nhất Linh", Nhật Thịnh đã viết về con người lý tưởng của anh, viết về một lãnh tụ Việt Quốc nòng cốt và cái chết của ông: "Ông hoạt động chính trị nhưng lập trường vẫn không "rõ rệt". Hoàng Đạo chết, ông ngưng làm chính trị, đang chơi lan, viết sách ở Đà Lạt lại nhẩy về Saigon làm đảo chính, thất bại bị xử án, lại uống thuốc độc tự tử. Ông làm chính trị mà không xóa hẳn được cái bản chất lãng mạn của một nhà văn. Ông nhiều lúc đã để cho tình cảm chi phối lý trí. Bởi vậy, dù đứng ở địa vị lảnh tụ nhưng ông đã thiếu những đức tính của một nhà lảnh tụ và vai trò chính trị của ông đã làm rắc rối cuộc đời văn chương của ông . Sự thật, ông chọn sự siêu thoát là ông đã chọn cái thái độ của người quân tử: Làm điều phải, thủ tiết. Gặp lúc phải chết thì chết. Chết sao cho đúng lúc. Có thể nói, ông đã thành công trong cái chết. Nếu ông sống, ông không tiếp tục tranh đấu, chỉ giữ một thái độ tiêu cực, ông sẽ chết già, cái chết đó sẽ không ai nói tới. Đằng nầy ông chết lúc mọi người còn đặt vào ông ở nhiều tin tưởng, cái chết của ông đã không khác nào một giò lan rụng xuống mà hương thơm còn phảng phất, làm mọi người phải nuối tiếc."

 

Anh lại nhớ đến bộ truyện dài "Dòng Sông Thanh Thủy",  trong đó có Ngọc, người liên lạc viên Việt quốc, sau khi kể lại đời lưu lạc của mình cho Thanh, người mình yêu đã bị Thanh phê bình: "Anh thì làm cách mạng theo lối tài tử, như một nghệ sĩ...". Không hiểu lúc viết ra câu đó, ông có nghĩ đã dùng Thanh để nói ra câu đó cốt ám chỉ cho tất cả các đảng viên của ông hay cho cả chính ông, một nhà văn lãng mạn làm chính trị nữa hay không. Lúc Ngọc và Thanh đều bị thương, lần này, ông không nỡ để tình yêu của họ xa xa gần gần như những truyện ông viết ngày xưa nữa, trong giây phút đó ông đã để họ bộc lộ và nói những lời yêu thương thắm thiết.

 

Tự nhiên anh muốn ngừng suy nghĩ, muốn mình ngừng lại, không muốn bị quá khứ ám ảnh. Anh châm thuốc hút, nhìn những sợi khói dài dần dần tan loãng trong phòng. Tự nhiên anh thấy lại bao nhiêu cuộc đời đã hy sinh, bao nhiêu "nội lực", bao nhiêu "vũ khí" mình có trong đầu, mình có trong tay đã bị tiêu hao dần lúc nào không hay! Bao nhiêu thanh niên yêu nước bị sát hại vì cảnh tương tàn trong thời kỳ cách mạng còn trong bóng tối.  Bao nhiêu công lao trong mười năm dài kháng chiến chống Pháp đã chuyễn sang tay người Cộng sản. Một triệu tấm lòng của người dân Bắc Việt di cư khi đất  chia đôi, cộng với nhiệt tình yêu nước của dân miền Nam cũng đã không giúp nổi nền Đệ Nhất Cộng Hòa kéo dài được tới mười năm. Những lảnh tụ quốc gia vẫn bị giam hãm, tù đầy vì nạn độc quyền lãnh đạo và đã đưa đất nước vào cảnh rối bù cho đến khi sụp đổ.

 

Nhìn ra cả thế giới, sau thế chiến thứ hai một số quốc gia bị chia đôi cho Quốc và Cộng: Đức, Đại Hàn và cả Việt Nam, tất cả cả các phần đất phía Tự Do đều cường thịnh và phát triễn vượt hẳn các phần đất trong tay Cộng Sản, thì  Việt Nam lại mất vào tay Cộng Sản trước nhất. Bây giờ với triệu người rời nước ra đi ai cũng mang một mẫu số chung lớn trong lòng: mong một ngày có dịp trở về khi thấy đất nước được tự do, bình đẳng  và đồng thời làm rạng danh Việt Nam trên miền đất mới.

 

                                                                                   *

 

Riêng anh, sau này khi nghĩ đến Nhất Linh, đã  tiếc là  không có dịp đọc tiếp bộ trường thiên “Xóm Cầu Mới”. Bộ này, ông dự định viết hai ngàn trang, mà ông mới hoàn thành chưa được một nửa. Không hiểu các mối tình của Mùi và Siêu, của Bé  và Đỗi,  mà ông vẫn để tình yêu của họ xa xa gần gần như thuở nào, không hiểu sau này sẽ ra sao? Những nhân vật như ông Năm Bụng bán rượu, ông Giáo Đông bắt ruồi, Bác Hòa hàng cơm, cậu ấm Hải  đi bắn vịt trời,  nhà Mẹ Lê nghèo đói.... ở cái xóm đó có còn cái cảnh Bèo Giạt nữa hay không?

 

 

NGUYỄN CÔNG KHANH

Gửi ý kiến của bạn
Tên của bạn
Email của bạn
07 Tháng Hai 20243:34 SA(Xem: 1524)
Khi tìm đọc văn học chiến tranh (giai đoạn 1954-1975) tôi bắt gặp rất nhiều lần lời giới thiệu ngắn tên tuổi, và các tác phẩm của nhà văn Nguyên Vũ. Kể từ đó, tôi luôn tìm Nguyên Vũ để đọc, song dường như không có tác phẩm nào của ông được đưa lên các trạng mạng, hay các thư viện điện tử. Hôm rồi, thật may mắn, đang nghiền ngẫm về cố nhà văn, nhạc sĩ Nguyễn Đình Toàn, tình cờ tôi bắt gặp: Mây Trên Đỉnh Núi, truyện dài gồm 20 chương của Nguyên Vũ. Đây có lẽ là truyện dài đầu tay, và ít được nhắc đến của ông. Cũng định thử một vài trang, rồi lúc nào đó sẽ đọc tiếp, nhưng bập vào tôi không thể dứt ra được, và đọc một mạch ngay nơi làm việc. Sự hấp dẫn, sinh động ấy, không hẳn bởi chỉ nội dung, mà còn do bố cục, nghệ thuật đan xen những tình tiết câu chuyện...
05 Tháng Bảy 20227:53 CH(Xem: 6829)
Truyện Kiều ra đời đã hơn hai thế kỷ của đại thi hào Nguyễn Du đã làm say mê bao trái tim người đọc nhiều thế hệ kể cả trong và ngoài nước. Đã có rất nhiều cây bút phê bình, thưởng lãm hướng đến áng thơ tuyệt tác này. Hãy cùng khám phá tác phẩm vừa mới xuất bản của một nữ lưu xứ Huế – Ninh Giang Thu Cúc – viết về Truyện Kiều có tựa đề Đọc Kiều thương khách viễn phương NXB Văn hóa văn nghệ quý II năm 2019.
15 Tháng Sáu 20222:18 SA(Xem: 6424)
Nếu ai đã đọc "Chân Dung Văn Học Nghệ Thuật & Văn Hóa", chắc chắn đều bày tỏ sự thán phục đối với tác giả, tôi cũng vậy. Tác giả NTV đã đem tấm lòng thành cùng với nhiệt tâm thu thập dữ liệu về các nhân vật nói tới trong sách, cùng với các hình ảnh ghi dấu cuộc đời bể dâu của họ. Tuồng như tôi thấy họ sống lại thêm một lần nữa. Thật vậy, khi nhìn thấy hình ảnh một nhà văn quen biết ra đi từ lâu, và qua lời kể chuyện của tác giả, tôi xúc động biết bao, tưởng chừng như người ấy vẫn ở đâu đó, chưa một lần vĩnh biệt.
18 Tháng Ba 202210:50 CH(Xem: 6974)
Cuốn To Our Grand Children with Love độc đáo ở chỗ là người cầm nó trên tay không phải là một độc giả mà chính là đồng tác giả với hai vị chấp bút: Giáo sư tiến sĩ Nguyễn-Lâm KimOanh và luật sư tiến sĩ Lưu Nguyễn Đạt. Vì thế, đây không phải là một “cuốn sách” theo định nghĩa, hình thức và nội dung thông thường. Tiểu đề của tập sách này cho thấy đây là một “công trình”, một sự hợp tác giữa thế hệ ông bà và thế hệ các cháu, bắt đầu từ ông bà, những người từng sống qua nhiều chặng đường lịch sử và địa lý, muốn kết nối với thế hệ Việt Nam trẻ, sinh trưởng và lớn lên ở Hoa Kỳ.
18 Tháng Ba 20229:06 CH(Xem: 6543)
Tuyển tập II ra mắt vào tháng 2 năm nay, gồm chân dung của 15 văn nghệ sĩ và nhà văn hóa: Nguyễn Tường Bách và Hứa Bảo Liên, Hoàng Tiến Bảo, Tạ Tỵ, Trần Ngọc Ninh, Lê Ngộ Châu, Nguyễn Văn Trung, Dohamide, Lê Ngọc Huệ, Nghiêm Sỹ Tuấn, Đoàn Văn Bá, Mai Chửng, Trần Hoài Thư và Ngọc Yến, Phan Nhật Nam, John Steinbeck cộng thêm phần phụ lục Con đường sách Sài Gòn và Câu chuyện đốt sách.
07 Tháng Ba 202212:49 SA(Xem: 6840)
Tuyển tập II - Chân dung văn học nghệ thuật và văn hóa" là một công trình mới của Nhà văn Ngô Thế Vinh, giới thiệu 15 văn nghệ sĩ và nhà văn hóa thành danh thời trước 1975 ở miền Nam Việt Nam. Những tác phẩm, chân dung và chứng từ trong tuyển tập này minh chứng cho một nền văn nghệ nhân bản, năng động và đột phá đã bị bức tử sau biến cố 30/4/1975. Do đó, tuyển tập là một nguồn tham khảo quý báu về di sản của nền văn nghệ và giáo dục thời Việt Nam Cộng Hòa.
27 Tháng Mười Hai 20217:22 CH(Xem: 7972)
Tôi vẫn có thói quen chờ đợi vào những ngày giờ trước Giáng Sinh. Hồi còn bé ở Sài Gòn, bao giờ thì “điều gì đó” dẫu lớn hay nhỏ cũng đến, khiến lòng mình rộn ràng. Lần cuối cùng tôi biết háo hức chờ đợi là ngày mở bao thiệp giáng sinh chàng gửi với tấm thiệp in hàng chữ: “It’s time for you to make amends....” và chữ ký dưới “Merry Xmas” như một lần nữa xác nhận anh đang “break up” với tôi. Hôm nay, một ngày trước Giáng Sinh, trời mưa dầm dề cả ngày, mở cửa lấy xấp thơ vào nhà mắt vẫn cay khi giục các bao thiệp giáng sinh vào sọt rác, tôi thấy có bao thơ lạ từ xứ lạ. Mở bao bì, bìa tập thơ màu xám trắng như nỗi buồn trong cơn mưa khiến mắt tôi dừng lại ở dòng tựa: Chiều Tình Yêu.
15 Tháng Tám 202110:45 CH(Xem: 10555)
Cuốn thơ song ngữ có tên là “Các Bài Thơ Việt Nam Khó Quên – Unforgettable Vietnamese Poems” của Hương Cau Cao Tân đến với tôi vào những ngày đầu Xuân giữa mùa đại dịch. Sách khá dầy, khoảng 300 trang, trình bầy trang nhã, mỹ thuật, những trang thơ Việt-Anh in song hành dễ dàng đối chiếu. / Sách gồm 100 bài thơ Việt và 100 bài thơ chuyển dịch sang Anh ngữ. Tác giả đã chọn ra 16 nhà thơ nổi tiếng và lựa ra những bài mà tôi chắc rằng nhiều độc giả đã từng ưa thích. Tôi tạm chia các nhà thơ ra từng thời kỳ để dễ cảm nhận những dòng thơ này: Thời kỳ Văn Nôm: Bà Huyện Thanh Quan, Trần Tế Xương. / Thời kỳ Tiền Chiến: Bàng Bá Lân, Đoàn Văn Cừ, Huy Cận, Hàn Mạc Tử, Lưu Trọng Lư, Nguyễn Bính, Nguyễn Nhược Pháp, T.T. Kh., Vũ Đình Liên, Xuân Diệu. / Thời kỳ Kháng chiến: Hữu Loan, Quang Dũng. /Thời kỳ Đất nước chia đôi: Nguyên Sa, Phùng Quán.
04 Tháng Tám 202111:36 CH(Xem: 8345)
Thỉnh thoảng tôi dọn sách vở xem cuốn nào cần giữ, cuốn nào mang cho, và đặc biệt là cuốn nào cần gửi trả khổ chủ kẻo lỡ quên đâm mang tiếng. Thuộc vào số ít sách phải gửi lại khổ chủ, tôi tìm thấy cuốn này: Vietnamese Colonial Republican – The Political Vision of Vu Trong Phung, tạm dịch là Người Việt Cộng hoà thời Thuộc địa - Viễn kiến Chính trị của Vũ Trọng Phụng, của sử gia Peter Zinoman thuộc phân khoa Sử học của Đại học California tại Berkeley. / Tôi vẫn có ý định viết bài giới thiệu tập biên khảo của GS Zinoman từ khi đọc xong, với nhiều thích thú, từ… giữa mùa đại dịch Covid vào hè năm ngoái. Bài bên dưới là lời giới thiệu khái quát tập biên khảo đã giúp tôi biết thêm rất nhiều về nhà văn Vũ Trọng Phụng vốn khá độc đáo của nền văn học tiền chiến, nay càng thêm (có thể nói là) độc nhất như một tay “tiền trạm” của chủ nghĩa cộng hoà tại Việt Nam dưới cái nhìn của sử gia Zinoman.
04 Tháng Tám 20218:53 CH(Xem: 8515)
Từ những ngày còn trẻ chưa biết lo là gì tôi đã tình cờ đọc tập thơ “Ngày Sinh Của Rắn” của nhà thơ Phạm Công Thiện, mà trong đó không biết vì sao tôi cứ nhớ mãi câu thơ này, “Cửu Long ca từ Tây Tạng!” Cũng từ đó Sông Cửu Long không bao giờ ngừng chảy trong ký ức của tôi. Và bây giờ tôi nhận được cuốn “Mekong – Dòng Sông Nghẽn Mạch” của nhà văn Ngô Thế Vinh như một tình cờ kỳ lạ mà tôi có với dòng sông lịch sử này.